Năm nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển tâm lý cá nhân, đó là: nhân tố di truyền, nhân tố hoàn cảnh sống (bao gồm hoàn cảnh tự nhiên và hoàn cảnh xã hội), nhân tố nuôi dạy, nhân tố khác. hoạt động, yếu tố trò chuyện.

Sự hình thành và phát triển nhân cách

cá tính là gì?

Sự hình thành nhân cách là một quá trình trung lập có tính quy luật, trong đó một cá nhân thể hiện mình vừa là đối tượng tác động, vừa là chủ thể của hoạt động và giao tiếp.

Giai đoạn hình thành nhân cách được tính ngay từ khi chủ thể nhân cách còn nằm trong bụng mẹ, có vai trò đặc biệt quan trọng – vai trò quyết định nhân cách.

Phát triển nhân cách là gì?

Sự phát triển nhân cách là quá trình hình thành nhân cách với tư cách là phẩm chất xã hội của cá nhân, là kết quả của quá trình xã hội hóa và giáo dục nhân cách.

Giai đoạn phát triển nhân cách có thể được xác định trong khoảng thời gian trước khi chủ thể nhân cách trưởng thành.

Từ cách xác định trên, chúng ta có thể đưa ra 5 nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự phát triển và hình thành nhân cách, đó là: nhân tố di truyền, nhân tố hoàn cảnh sống (bao gồm cả hoàn cảnh tự nhiên và xã hội), nhân tố giáo dục, nhân tố hoạt động, nhân tố giao tiếp.

Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển nhân cách

Yếu tố di truyền hình thành và phát triển nhân cách

Yếu tố di truyền đóng vai trò là tiền đề tự nhiên, là “cơ sở vật chất” cho sự hình thành và phát triển nhân cách.

Các yếu tố di truyền như hoạt động của hệ thần kinh, cấu tạo của não bộ, cấu tạo và hoạt động của các giác quan… Các yếu tố này do cha mẹ sinh ra hoặc tự bản thân chúng phát sinh. đột biến (bẩm sinh).

Di truyền là sự tái tạo ở đời sau những thuộc tính sinh học ở đời trước, là sự truyền từ cha mẹ sang con cái những phẩm chất nhất định (sức mạnh bên trong cơ thể, tồn tại dưới dạng những phẩm chất, năng lực) đã được ghi lại trong hệ thống di truyền.

Vai trò của di truyền đối với sự hình thành và phát triển nhân cách

Nhân tố di truyền đóng vai trò là tiền đề vật chất cho quá trình hình thành và phát triển nhân cách con người vì:

Di truyền là sự tái tạo ở con cái các thuộc tính sinh học của cha mẹ, sự truyền từ cha mẹ sang con cái những đặc điểm và phẩm chất nhất định đã được ghi lại trong hệ thống di truyền.

Những thuộc tính, tính trạng có thể di truyền là cấu tạo giải phẫu cơ thể, đặc điểm sinh học (như màu da, tóc, vóc dáng…), tính chất hệ thần kinh.

Những yếu tố này trước hết đảm bảo cho sự phát triển của con người, đồng thời giúp con người thích nghi với những thay đổi của điều kiện sống.

Điều quan trọng là phải phân biệt khái niệm di truyền với bẩm sinh. Bẩm sinh là hiện tượng bẩm sinh – bẩm sinh có thể di truyền hoặc không.

Vai trò của tính di truyền: Đánh giá về vai trò của tính di truyền….có nhiều quan điểm khác nhau:

* Quan điểm phi mácxít: Gồm hai quan điểm đối lập nhau:

Quan điểm thứ nhất: Di truyền là nhân tố quyết định hoàn toàn đến sự hình thành và phát triển nhân cách con người “Con vua làm vua” hay “trứng rồng nở ra rồng”.

Quan điểm sai lầm vì chưa đánh giá đúng vai trò của tính di truyền, quá đề cao vai trò của tính di truyền dẫn đến phủ định vai trò của các yếu tố khác đối với sự hình thành và phát triển nhân cách con người. Trên thực tế, sự phát triển nhân cách của con người không chỉ do gen di truyền quyết định mà còn phụ thuộc vào các yếu tố khác là môi trường và giáo dục, đặc biệt là tính tích cực của cá nhân.

Quan điểm thứ hai: Phủ nhận hoàn toàn vai trò của tính di truyền, cho rằng tính di truyền hoàn toàn không có vai trò gì đối với sự hình thành và phát triển nhân cách.

* Quan điểm của chủ nghĩa Mác:

Chủ nghĩa Mác không phủ nhận cũng không đánh giá quá cao vai trò của tính di truyền mà cho rằng: Tính di truyền là tiền đề, là cơ sở vật chất cần thiết cho sự hình thành và phát triển nhân cách. từ đó những phẩm chất của con người được phát triển hơn nữa thông qua các mối quan hệ xã hội, thông qua giao lưu giữa con người với con người:

Tính di truyền tạo nên sức sống trong bản chất con người, giúp con người hoạt động có hiệu quả trong những lĩnh vực nhất định (tạo tiền đề vật chất cho sự hình thành và phát triển nhân cách). nhân loại)

Tính kế thừa, đặc biệt là sự kế thừa các phẩm chất (đặc biệt là năng lực hoặc phẩm chất trong một lĩnh vực hoạt động nhất định ở trẻ em) có ý nghĩa giáo dục đặc biệt quan trọng.

Di truyền học không thể xác định giới hạn tiến bộ xã hội của con người, mà chỉ giúp con người hoạt động hiệu quả trong một số lĩnh vực nhất định.

Di truyền không xác định giới hạn của sự tiến bộ của con người. Đặc điểm sinh học tuy có ảnh hưởng lớn đến quá trình hình thành tài năng, tình cảm, trí tuệ, thể chất… của con người nhưng nó chỉ tạo tiền đề cho sự phát triển nhân cách con người với những lĩnh vực cụ thể. Lĩnh vực lao động rất rộng, nó không hướng cụ thể vào một lĩnh vực nhất định.

Ví dụ: Người có năng khiếu toán học (yếu tố di truyền) nên định hướng người đó có thể làm việc trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, dù người đó trở thành nhà toán học, giáo viên dạy toán hay kỹ sư, kiến ​​trúc sư, kỹ sư. Kiến trúc sư, bác sĩ, nhà quản lý,… phụ thuộc vào sự nỗ lực, cố gắng của bản thân, sự giáo dục môi trường, giáo dục của nhà trường, gia đình và xã hội.

Tính di truyền không quyết định nội dung của sự phát triển tâm lý mà chỉ tác động: tạo điều kiện hay cản trở sự phát triển tâm lý nhanh hay chậm (ví dụ: trẻ có khuyết tật về nhìn, nghe). Nhận thức kinh nghiệm tâm lý xã hội khó hơn, chậm hơn nhưng điều đó không quyết định tâm lý nhân cách.

Trên thực tế, có nhiều dòng họ liên tục xuất hiện người tài qua nhiều đời – chỉ có thể lý giải rằng cá nhân đó được thừa hưởng những tố chất nhất định, được sống và học tập trong môi trường thuận lợi. tham gia sớm vào hoạt động đó…

* Như vậy, trong giáo dục và quản lý giáo dục cần nhận thức và đánh giá đúng đắn vai trò của tính di truyền đối với quá trình hình thành và phát triển nhân cách con người, không tuyệt đối hóa hoặc phủ nhận vai trò của tính di truyền. Mọi hoạt động giáo dục và dạy học trong nhà trường đều phải căn cứ vào đặc điểm tâm lí của từng lứa tuổi để xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục phù hợp.

Các yếu tố môi trường hình thành và phát triển nhân cách

Trong sự hình thành và phát triển nhân cách, môi trường xã hội có tầm quan trọng đặc biệt vì không có xã hội con người không thể phát triển được các phẩm chất của con người.

Môi trường là hệ thống các hoàn cảnh bên ngoài, điều kiện tự nhiên và môi trường xã hội xung quanh cần thiết cho hoạt động sống và phát triển của trẻ.

Sự hình thành và phát triển nhân cách chỉ được thực hiện trong một môi trường nhất định. Môi trường góp phần tạo ra mục tiêu, động cơ, phương tiện và điều kiện cho hoạt động trao đổi cá nhân, qua đó giúp trẻ lĩnh hội kinh nghiệm để hình thành và phát triển nhân cách.

Tuy nhiên, tính chất và mức độ ảnh hưởng của môi trường đối với sự hình thành và phát triển nhân cách phụ thuộc vào lập trường, quan điểm, thái độ của mỗi cá nhân đối với những ảnh hưởng đó, cũng như vào khuynh hướng và năng lực, mức độ tham gia của cá nhân vào sự biến đổi của môi trường. .

Yếu tố giáo dục hình thành và phát triển nhân cách

Giáo dục là sự tác động có mục đích, có tổ chức, có kế hoạch nhằm thực hiện có hiệu quả các mục tiêu đã đề ra.

Giáo dục giữ vai trò then chốt đối với sự hình thành và phát triển nhân cách. Giáo dục có thể mang lại sự tiến bộ mà các yếu tố khác như bẩm sinh – di truyền hay môi trường, hoàn cảnh không làm được.

Giáo dục không chỉ thích ứng mà còn có thể đi trước thực tế và thúc đẩy nó tiến lên. Giáo dục có giá trị định hướng cho sự hình thành và phát triển nhân cách.

Giáo dục phát huy nội lực khi trẻ nắm bắt được nhu cầu, động cơ, hứng thú và phù hợp với quy luật phát triển nội tại của cá nhân.

Bên cạnh đó giáo dục có tầm quan trọng đặc biệt đối với người khuyết tật, nó có thể bù đắp những thiếu hụt do bệnh tật gây ra cho con người.

Giáo dục cũng có thể uốn nắn những phẩm chất tâm lý xấu và làm cho nó phát triển theo hướng mong muốn của xã hội.

Tuy nhiên, không nên tuyệt đối hóa vai trò của giáo dục trong việc hình thành nhân cách. Giáo dục không thể tách rời việc tự giáo dục, tự rèn luyện, tự hoàn thiện nhân cách của mỗi cá nhân.

Giáo dục giữ vai trò chủ đạo trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách con người . Một nền giáo dục được tổ chức tốt với các hình thức hoạt động giao lưu phong phú, đa dạng, có phương pháp khoa học mới có thể giúp con người phát triển toàn diện phù hợp với sự phát triển của thời đại.

Tuy nhiên, giáo dục giữ vai trò chủ đạo, không phải duy nhất và cũng không có tính chất quyết định trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách con người.

Nó chỉ vạch ra phương hướng cho sự hình thành và phát triển nhân cách của học sinh và thúc đẩy quá trình hình thành và phát triển theo hướng đó. Giáo dục không chỉ là sự tác động một chiều của nhà giáo dục đến học sinh mà còn bao hàm những tác động tích cực, phong phú, đa dạng giữa các học sinh với nhau, vì vậy trong công tác giáo dục cần phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục và tự giáo dục.

Hoạt động cá nhân các yếu tố hình thành và phát triển nhân cách

Hoạt động là phương thức tồn tại của con người. Hoạt động của con người là hoạt động có mục đích, mang tính xã hội và cộng đồng, được thực hiện bằng những thao tác nhất định bằng những công cụ nhất định. Hoạt động cá nhân có vai trò quyết định trực tiếp đối với sự hình thành và phát triển nhân cách.

Thông qua hoạt động của bản thân, trẻ sẽ lĩnh hội kinh nghiệm lịch sử – xã hội và biến kinh nghiệm đó thành nhân cách của mình.

Hoạt động giúp kích thích hứng thú, say mê sáng tạo và làm nảy sinh những nhu cầu mới, những thuộc tính tâm lý mới… ở mỗi cá nhân, qua đó nhân cách được hình thành và phát triển.

Sự hình thành và phát triển nhân cách của trẻ phụ thuộc vào các hoạt động ở một lứa tuổi và một thời kỳ nhất định. Để hình thành và phát triển nhân cách, cha mẹ cần cho con tham gia các loại hình hoạt động và kích thích hoạt động cá nhân.

Ngay từ nhỏ, mỗi đứa trẻ đã hình thành những tính cách khác nhau cũng như chịu sự chi phối của hệ thống gia đình, giáo dục, xã hội,….

Trong đó gia đình được coi là cái nôi nhân cách, ảnh hưởng đến hệ thống phát triển tinh thần và thể chất của trẻ. Vì vậy, việc giáo dục nhân cách cho trẻ ngay tại gia đình là rất quan trọng và cần thiết.

Các yếu tố giao tiếp hình thành và phát triển nhân cách

Giao tiếp là một dạng hoạt động đặc trưng cho mối quan hệ giữa con người với con người, qua đó tiếp xúc tâm lý được thực hiện và được thể hiện ở ba quá trình: trao đổi thông tin, hiểu biết lẫn nhau và tác động qua lại. di chuyển lẫn nhau.

Ví dụ, một giáo viên lên lớp để giảng bài cũng được coi là một hoạt động giao tiếp, bởi vì nó liên quan đến việc trao đổi thông tin.

Giao tiếp có vai trò cơ bản đối với sự hình thành và phát triển nhân cách. Bởi vì:

+ Không thể có tâm lý trẻ em nằm ngoài quan hệ giao tiếp, con người không thể tồn tại ngoài giao tiếp. Thông qua giao tiếp để tiếp thu, tiếp thu những kinh nghiệm lịch sử – xã hội mà các thế hệ trước để lại để trở thành một thành viên của xã hội.

Ví dụ: Con người không thể tự mình chứng minh các định lý, công thức toán học mà phải thông qua giao tiếp dưới hình thức học tập, trao đổi nghiên cứu của các nhà toán học đi trước để hiểu được kết quả nghiên cứu. giải cứu của họ.

+ Giao tiếp thúc đẩy hình thành ở con người những hứng thú nhận thức khác nhau, có thể là đòn bẩy để dẫn đến tự rèn luyện. Ví dụ: Thông qua việc tham gia các buổi nói chuyện chuyên đề về môi trường, sinh viên A có thể quan tâm đến vấn đề bảo vệ môi trường, từ đó thúc đẩy họ tự học và từ đó dẫn đến tự giáo dục. tạo nên.

+ Trong giao tiếp con người không chỉ nhận thức người khác mà còn nhận thức chính mình, ai cũng có thể so sánh mình với những gì mình nhìn thấy ở người khác, so sánh những gì mình làm được với những gì người khác làm được. xung quanh làm. Vì vậy, thông qua giao tiếp, người ta đánh giá mình là một nhân cách.

Ví dụ: Học sinh thảo luận cách giải một bài toán khó. Qua cuộc tranh luận đó, họ có thể tự nhìn nhận cách làm của mình là đúng hay sai, nhanh chóng hay chưa.

+ Nhu cầu giao tiếp là nhu cầu xã hội cơ bản và xuất hiện sớm nhất ở con người. Việc không thỏa mãn nhu cầu này ở mọi người ở mọi lứa tuổi đều dẫn đến những rung động tiêu cực.

Ví dụ: Trẻ không được đi nhà trẻ, không được tập giao tiếp với cô giáo, bạn bè nên khi vào lớp 1 trẻ sẽ rất rụt rè, nhút nhát.

Yếu tố nào là quan trọng nhất đối với quá trình hình thành và phát triển nhân cách?

Trong 5 yếu tố trên, yếu tố giáo dục đóng vai trò chủ đạo đối với quá trình hình thành và phát triển nhân cách nhân loại.

Nguồn: hocluat

Chuyên mục: Tâm lý – Trầm cảm